Bomby nietoperzowe i psy przeciwpancerne - los zwierząt w programach wojskowych na wystawie w IFF

Wystawa „Shifters” (Zmiennokształtne) jest efektem wielu lat pracy i poszukiwań Marty Bogdańskiej. Publikacja książkowa projektu już została nominowana m.in. do Kassel Dummy Award 2020, Luma Rencontres Dummy Book Award Arles 2020 oraz MACK First Book Award 2020. W ramach wystawy, Instytut Fotografii Fort proponuje też bogaty program wydarzeń towarzyszących - oprowadzania kuratorskie oraz warsztaty teatralne i krytyczne.

Projekt "Zmiennokształtne" sięga poza ludzką percepcję i zadaje pytania o naturę naszych relacji ze zwierzętami

fot. Adolph E. Weidhaas, Biblioteka Kongresu USA, z wystawy "Shifters"

Czy pytania: na co, na kogo patrzymy?, nie powinniśmy spróbować zastąpić pytaniem: co lub kto patrzy na nas? Stawiając się w miejscu zwierzęcia, spoglądamy na to, na co patrzyło zwierzę, ale czy widzimy to samo? Pytanie o status zwierzęcia jest być może jednym z najistotniejszych, które musimy sobie zadać. Francuski historyk Éric Baratay w Zwierzęcym punkcie widzenia podjął śmiałą próbę wyjścia poza wizję świata, w którego centrum znajduje się człowiek. Jego książka - będąca inspiracją Marty Bogdańskiej - skłania do zmiany sposobu czytania historycznych źródeł, do wydobywania z nich tego, co niedopowiedziane lub pomijane, do wczucia się w sytuację zwierzęcia.  - czytamy w tekście kuratorskim do wystawy. - Chodzi o to, by „odwrócić pisanie, aby nie mówić o woźnicy, który powozi, wbijającym pikę pikadorze, leczącym weterynarzu, karmiącym panu ani o narzuconej pracy, zadanych razach, dostarczanym pożywieniu, udzielanej opiece, ale o koniu, który ciągnie, przeszytym byku, operowanej krowie, jedzącym psie…”.

"Zmiennokształtne" to próba opowiedzenia historii o nieantropocentrycznej konstrukcji, umieszczenia emocjonalnego i intelektualnego punktu widzenia po stronie postaci innych niż ludzkie. Przez stulecia zwierzęta były więzione w przedstawieniach ludzkiego autorstwa; przedstawieniach, które usprawiedliwiały używanie i wykorzystywanie zwierząt przez ludzi.

Z wystawy "Shifters", źródło: domena publiczna

Co robi nasza historia ze zwierzęciem? Udomawia, ujeżdża, szkoli, tresuje, czyni posłusznym, dyscyplinuje, oswaja, formuje, żeby było pożyteczne, wydajne, dopasowane, łatwe w obsłudze, wytrzymałe i sprawdzające się w każdych warunkach. Kształtuje. Zmiennokształtność jest siłą zarówno destrukcyjną, jak i twórczą – w zależności od tego, jak ją wykorzystamy. O dokonanej przemianie zaświadcza wszczepiony obcy element, coś dodanego, co nie pochodzi z natury, lecz kultury. Paradoksalnie to, co naturalne, jest w hybrydycznym bycie postrzegane jako obce, a dodane jako swoje.

fot. Jack Couffer, University of Texas Press, z wystawy "Shifters"

Naśladuję więc jestem?

Poddawanie żywych istot procesowi transformacji to demonstracja władzy, wykorzystującej umiejętności i technologie w celu osiągnięcia konkretnej korzyści. Zwierzęta zostają wciągnięte w wydarzenia zwane historycznymi. Proces przekształcania polega na maskowaniu, wyposażaniu w rekwizyty, deformacji ciała, ale także na wpisaniu w pole nowych znaczeń. Zwierzęta przeobrażają się w śmiercionośną broń, siłę roboczą, mięso armatnie, barykadę, chwilową rozrywkę, w tajnego agenta wyposażonego w szpiegowską aparaturę, we współsprawców rzezi, w źródło ciepła i pożywienia. Patrząc na fotografie, spróbujmy nie szukać alegorii, symbolu, lecz zobaczyć czujące, doświadczające, działające istoty, które znalazły się w sytuacjach dla siebie niezrozumiałych i na które nie wyrażały zgody.

Z wystawy "Shifters", źródło: domena publiczna

Tożsamość podmiotu ludzkiego konstruowana jest w dużej mierze na zasadzie opozycji, które pozwalają nakreślić granicę oddzielającą swoje od obcego, znane od nieznanego, bezpieczne od niebezpiecznego, lepsze od gorszego. Tradycja przeciwstawiająca sobie człowieka i zwierzę to ta sama, która przeciwstawia sobie mężczyznę i kobietę, białego i niebiałego, oświeconego i barbarzyńcę, normatywnego i nienormatywnego, tożsamego i obcego. Zwierzę jest obcym, a obcy staje się też zwierzęciem. Słowa „zwierzę” używa się jako negatywnego epitetu nadawanego innemu, co pozwala na umniejszenie jego statusu, jego poniżenia, pogardzanie nim, odbieranie mu praw. Kiedy granica staje się przepaścią? Jacques Derrida określa jedną z krawędzi tej przepaści jako „krawędź antropocentrycznej subiektywności”1. Poza ową krawędzią znalazła się heterogeniczna wielość bytów, którym odmawiamy prawa komunikacji, współudziału w historii. Nawet gdy niemożliwe jest uzyskanie prawdziwego dostępu do perspektywy zwierzęcia, to w archiwum innym niż oficjalne możemy odkryć pozostawione przez zwierzęta ślady, częściowo już zatarte, tropy.

Kuratorki: Anna Bas, Karolina Wróblewska-Leśniak

Marta Bogdańska - sylwetka autora

Artystka wizualna, fotografka, twórczyni filmów, menedżerka kultury. Ukończyła filozofię na Uniwersytecie Warszawskim. Studiowała w Homeworkspace Program w Bejrucie oraz na gender studies w Warszawie. Absolwentka Akademii Fotografii, Szkoły Patrzenia przy Instytucie Fotografii Fort oraz Instytutu Otwartego przy Teatrze Powszechnym w Warszawie. Realizowała międzynarodowe projekty artystyczne i kulturalne, m.in. w Libanie, gdzie mieszkała przez osiem lat. Należy do Futures Photography, Women Photograph i Archiwum Protestów Publicznych. W 2021 otrzymała stypendia Konrada Pustoły i Selmaa Lagerlöf Society, a wraz z APP jest nominowana do Nagrody Spojrzenia i Paszportów Polityki. Krótki dokument Marty pt. "Next Sunday" wygrał Festiwale filmowe w Afragoli i Urban Visions w Bolonii. Laureatka Photo-Match 2020 i Talent Roku 2020. Prace Marty prezentowane są na międzynarodowych festiwalach, wystawach, i w międzynarodowych publikacjach.

Kiedy i gdzie?

Wernisaż wystawy Shifters odbędzie się w czwartek 20 stycznia 2022 roku, w godz. 17:00-21:00 w Instytucie Fotografii Fort przy ul. Racławickiej 99 w Warszawie. Wystawa będzie czynna do 27 marca. Bilety w cenach 9 zł (normalny) i 7 zł (ulgowy). Dzieci do lat 12 - wstęp wolny.

W ramach wystawy odbędzie się szereg wydarzeń towarzyszących: Oprowadzenie kuratorskie (22 stycznia, 19 marca), warsztat krytyczny „Szkoła patrzenia: wystawa” (29 stycznia), warsztat teatralny „Działania zmiennokształtne” (12 marca) i spotkanie z autorką (13 marca).

Szczegóły na temat wystawy i wydarzeń towarzyszących znajdziecie na stronie instytutfotografiifort.org.pl.